گروه جامعه: مهدی زارع زلزله شناس در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: در ماه های اخیر زمین لرزه های کوچک که در پیرامون شهرهای بزرگ مانند تهران و تبریز رخ داده اند، با دقت و کیفیت بالا در رسانه ها گزارش شده و موجب نگرانی در بخش هایی از جامعه شده که آیا این زمین لرزه های کوچک و متعدد خبر از وقوع زمین لرزه بزرگ بعدی می دهند؟بعضی وقت ها این زمین لرزه های کوچک حالت فوج زمین لرزه ها را دارند و آن هنگامی است که زمین لرزه های کوچک -اکثرا با بزرگای کمتر از ۴ - و نسبتا مشابه هم در مدت ساعت ها، روز ها و گاه ماه ها در این منطقه ادامه یابد. البته فوج زمین لرزه ها مانند رخداد چند پس لرزه بعد از وقوع یک زمین لرزه اصلی نیستند؛ ولی همین فوج زمین لرزه ها می توانند نشان دهند که آیا در آن محدوده اتفاقی در زیر زمین در حال رخداد است یا نه؛ مثلا در جایی مانند قله دماوند که بر اساس تعریف های بنیادی در علم زمین شناسی یک آتشفشان فعال است، جابه جایی ماگما در زیر زمین می تواند به رخداد فوج زمین لرزه ها منجر شود.آتشفشان دماوند آخرین فوران خود را در حدود هفت هزارو ۳۰۰ سال قبل نشان داده است و هر قله آتشفشانی که یک فوران یا بیشتر در ۱۰ هزار سال گذشته داشته، از نظر علم زمین شناسی فعال است. دماوند علاوه بر آخرین فوران خود، فعالیت های دیگری مانند وجود چشمه های آب گرم و گاه خروج آب داغ و بخار و گاز های گوگردی دارد. در همین محدوده دماوند زمین لرزه های کوچک در سال های مختلف ازجمله مرداد ۱۳۸۶ و زمستان ۱۳۶۸ رخ داده و گزارش شده اند.در ناحیه ای که دیاپیر یا گنبد نمکی وجود دارد و آن ناحیه از نظر گسلش فعال هم هست، وقوع زمین لرزه های فوج گونه کاملا قابل انتظار است؛ مانند ناحیه گرمسار در استان سمنان که زمین لرزه های متعدد (مانند زلزله های تابستان ۱۳۶۷) اکثرا کوچک پیرامون گنبد نمکی گرمسار (کوه نمک) از مشخصات آن ناحیه است.
در نزدیکی گرمسار تلاقی گسل های ایوانکی و گرمسار و عطاری در محدوده گنبد نمکی با ویژگی های تغییر شکل پلاستیک نمک و گچ، محدوده رخداد فوج زمین لرزه هاست یا ناحیه کوه گچین در نزدیکی بندرعباس در استان هرمزگان که همین ویژگی ها را دارد. وقوع زلزله های خفیف الزاما نشانه ای از نزدیکی زلزله بزرگ نیست.نکته ای نیز که مهم است و باید مورد تاکید قرار گیرد، این است که زلزله هایی که در محدوده حدود ۱۵۰ کیلومتری تهران یا تبریز رخ می دهند، معمولا حتی اگر کوچک (با بزرگای کمتر از ۳.۵) باشند، در گزارش های روزانه ارائه می شوند؛ بنابراین وقتی در محدوده دماوند و فیروزکوه زلزله های متعددی در دهه گذشته و به ویژه از ۱۹ اردیبهشت ۹۹ (در دماوند) تا ۲۲ تیر ۹۹ (در نزدیکی فیروزکوه) گزارش می شوند، یک دلیلش مشخصا گزارش منظم رخداد زلزله های کوچک به دلیل وجود شبکه های لرزه نگاری با تراکم مناسب و مقبول (در مقایسه با نواحی کشور ما) در پیرامون تهران است. البته نباید خوش بین بود که با چنین زلزله های خفیفی، الزاما در تهران یا پیرامون آن زلزله های بزرگ تر رخ نخواهد داد.زلزله متوسط و کوچک باعث کاهش تنش جمع شده در محدوده تهران می شود؛ ولی معلوم نیست (هنوز معلوم نشده) که چه میزان تنش در محدوده تهران یا پیرامون آن جمع شده و چقدر از آن در این زلزله های کوچک رها شده است. چه بسا در نزدیکی قطعه هایی از گسل ها که قفل شدگی روی آن ها وجود دارد و تنش زیادی هم آماده رها شدن است، وقوع این زلزله های کوچک موجب تحریک آن بخش قفل شده از گسل نیز شده و منجر به وقوع زمین لرزه شدید بعدی نیز بشوند.
زلزله های کوچک می توانند زنگ هشداری هم باشند؛ چون اعلام می کنند که منطقه فعال شده است: البته مردم از این پیش لرزه ها می ترسند که کاملا عادی است. بر اساس علم زلزله شناسی هر کجا زلزله های مهیب قبلا اتفاق افتاده، دوباره احتمال دارد تکرار شود؛ بنابراین در تهران که در بازه هزارو ۲۰۰ سال گذشته سه بار زلزله بزرگ (در سال های ۸۵۵ میلادی، ۱۳۸۴ میلادی و ۱۸۳۰ میلادی) رخ داده، خطر وقوع زلزله شدید همچنان وجود دارد؛ چون پوسته زمین در منطقه البرز و ایران مرکزی (اطراف تهران) مانند منطقه زاگرس (بندرعباس یا مسجد سلیمان) نیست که با فوجی از زلزله های کوچک تغییر شکل پوسته به تدریج و به صورت رخداد زلزله های کوچک اتفاق بیفتد. تغییر شکل در پوسته زمین در ناحیه البرز و ایران مرکزی از الگویی متفاوت پیروی می کند و تا آنجا که مطالعه شده و دانسته شده است، رخداد زمین لرزه های کوچک و فراوان در بخش هایی از ناحیه البرز به دلایل پیش گفته توجیه پذیر است و هم زمان زمین لرزه های شدید و اصلی و بزرگ (با بزرگا های به ترتیب ۶، ۷ یا حتی به ندرت ۸) ممکن است رخ دهد.با توجه به میزان تاب آوری و آمادگی در محدوده های شهری مان (به ویژه در شهر های بزرگ و مراکز استان ها) باید امیدوار باشیم که زلزله ها در منطقه شهری رخ ندهد (اتفاقی که در بم در پنجم دی ۱۳۸۲ رخ داد و به فاجعه انجامید). بهترین کار در حال حاضر علاوه بر پایش این زلزله های کوچک، بالا بردن سطح آگاهی عمومی و بنابراین بالا بردن آمادگی مردم در برابر زلزله های شدید یا بزرگ تر بعدی و البته به کارگیری مدیران و بدنه تخصصی قوی و کارآمد برای تحرک بخشیدن به مدیریت کاهش ریسک است.
